ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Το θεατρικό παιχνίδι στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα ως μέσο εμψύχωσης της σχολικής διδακτικής ύλης.

     Το Θεατρικό παιχνίδι διαφέρει από την καθημερινή παραστασιολογία των σχολείων, όπου το προσωπικό στοιχείο εκμηδενίζεται. Είναι ένα καθαρά δημιουργικό συμβάν που προσφέρει στα παιδιά άμεση ικανοποίηση. Δεν υπάρχει ακριβής κώδικας που να καθορίζει τι ακριβώς μπορεί να είναι ένα δημιουργικό συμβάν. Το παιδί ανακαλύπτει μόνο του ένα ρόλο, διαλέγοντας έτσι έμμεσα έναν τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης. Ουσιαστικά λοιπόν το θεατρικό παιχνίδι είναι ένας τρόπος επικοινωνίας και έκφρασης. Το σημερινό σχολείο εξακολουθεί να είναι αρκετά νοησιαρχικό και γι ΄αυτό τα παιδιά αναζητούν ευκαιρίες δημιουργικής έκφρασης. Το θεατρικό παιχνίδι στα χέρια του εκπαιδευτικού μπορεί να γίνει το μέσο για να γίνουν αντιληπτές οι ανθρώπινες σχέσεις και τα προβλήματά τους μιας και αποτελεί πεδίο κοινωνικής δράσης.

    Το παιχνίδι είναι η πρώτη μύηση του παιδιού στην τέχνη. Ειδικότερα το θεατρικό παιχνίδι μυεί το παιδί στο θεατρικό φαινόμενο. Μ’ αυτό δεν διδάσκουμε στα παιδιά θέατρο. Δεν τα μαθαίνουμε πώς να γίνουν ηθοποιοί και πώς να υποκρίνονται. Το παιδί παίζει ΔΙΑ του θεάτρου και όχι ΜΕ το θέατρο. Γι’ αυτό δεν απευθύνεται σε χαρισματικά παιδιά ούτε σε χαρισματικούς δασκάλους. Είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος, για να παροχετευτεί δημιουργικά η έμφυτη μιμητική τάση του ανθρώπου. Όσο πιο παιγνιώδης είναι η εκπαιδευτική διαδικασία, τόσο πιο εύκολα και ουσιαστικά το παιδί μαθαίνει.

Το Θεατρικό Παιχνίδι είναι μια γοητευτική διαδικασία με την οποία το παιδί εξοικειώνεται με κάθε δημόσια και ιδιωτική τελετή.

Τι εισπράττουν όμως τα παιδιά μέσα από το θεατρικό παιχνίδι;

• Ανακαλύπτουν πολλές πτυχές της ζωής, της ανθρώπινης ύπαρξης και γενικότερα του κόσμου.
• Συνειδητοποιούν τα όρια της φαντασίας και της πραγματικότητας.
• Κατακτούν τη γνώση μέσα από την αίσθηση, χωρίς να χρειάζεται να αποστηθίσουν ή να παπαγαλίσουν.
• Αποκτούν μια βιωμένη εμπειρία της χωροχρονικότητας.
• Υπηρετεί βαθύτατες υπαρξιακές ανάγκες  και συμβάλλει στην αυτογνωσία και στην αυτοσυνείδηση. 

Το Θ.Π δεν είναι παράσταση. Αντίθετα μια παράσταση μπορεί να είναι ένα θεατρικό παιχνίδι.

Σκοπός μας δεν είναι να διδάξουμε στα παιδιά Θέατρο, ούτε να τα μετατρέψουμε σε ηθοποιούς και τους δασκάλους σε σκηνοθέτες. Μας ενδιαφέρει περισσότερο το πώς  λένε κάτι, το πώς το εκφράζουν το πώς λένε κάτι παρά το τι λένε, γιατί το λένε πόσο σωστά ή λάθος το πράττουν.

Η μορφή και οι τεχνικές του θεατρικού παιχνιδιού μπορούν να μεταβάλλουν τον στερεότυπο τρόπο της διδασκαλίας σε ζωντανή και ευχάριστη διάθεση. Και εδώ πρέπει να σταθούμε λίγο παραπάνω και να επικεντρώσουμε την προσοχή μας.

Οι πιο βασικές τεχνικές του Θ. Π. είναι οι εξής:

• Η σωματική έκφραση δηλαδή καθετί που αναφέρεται σε ελεύθερες δραστηριότητες και διάφορες φόρμες κίνησης. Μέσα απ’ αυτά αυτοεκφράζεται και εκφράζει συναισθήματα και καταστάσεις που δεν μπορεί να εκφράσει με το λόγο.
• Αυτοσχεδιασμοί δηλαδή παιχνίδια που σκοπεύουν να δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά ν΄ ανακαλύψουν κάποιες εμπειρίες και να παίξουν μ’ αυτές με τους άλλους.
• Εκμετάλλευση του τυχαίου είναι μια δυνατότητα που δίνεται από τον εμψυχωτή, ώστε να παρακινήσει τα παιδιά στη δράση.
• Τα κύρια κωμικά στοιχεία δηλαδή υπερβολή – αντίθεση ( το παιχνίδι των παρεξηγήσεων) χοντρός και λιγνός.
• Μάσκα – κούκλα. Η επίδραση της μάσκας είναι καθοριστική της εκφραστικής συμπεριφοράς του παιδιού αλλά και η συμπεριφορά του παιδιού επηρεάζει τη μορφή της μάσκας πάνω στην οποία αποτυπώνει στοιχεία αρχετύπων και αρχέγονων καταστάσεων. Επίσης η κούκλα δίνει πολλές ευκαιρίες για να εκφράσει εμπειρίες και προβλήματα.
• Παντομίμα: η έκφραση του κάθε παιδιού μετατοπίζεται σε όλο του το σώμα, γιατί βασίζεται στο σώμα, στην αίσθηση και στη φαντασία. Παιχνίδια με φανταστικά πρόσωπα, σε έναν φανταστικό κόσμο είναι αυτά που προετοιμάζουν και εισάγουν το παιδί στην έννοια της παντομίμας.
• Γκροτέσκο: η έννοια περιλαμβάνει κάποιες τεχνικές που περιέχουν στοιχεία από το ανεξήγητο, την τρομαχτική διάσταση μιας ανησυχίας ή ην υπερβολική ευδαιμονία ενός ευχάριστου περιστατικού. Είναι η έκφραση ενός κόσμου και ταυτόχρονα η έκφραση ενός κόσμου όπως τη θέλει το παιδί.      

Τα θέματα με τα οποία ασχολείται το θεατρικό παιχνίδι :

• Δεν είναι καθορισμένα.
• Αναπαράγονται από τα ίδια τα παιδιά κατά τη διάρκεια του θεατρικού παιχνιδιού.
• Σχετίζονται με προσωπικά βιώματα, κοινωνικά και φανταστικά γεγονότα των παιδιών.
• Σχετίζονται με λαϊκές παραδόσεις, θρύλους και παραμύθια.

Οι φάσεις του θεατρικού παιχνιδιού είναι οι εξής:

Ένα ολοκληρωμένο θεατρικό παιχνίδι διεξάγεται σε 3 ή 4 φάσεις.

Ά φάση : Απελευθέρωσης

Στη φάση αυτή βοηθούμε τα παιδιά :

• Να απελευθερωθούν από αναστολές και δισταγμούς.
• Να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Το παιδί κινείται και εκφράζεται ελεύθερα στο χώρο. Με τα παιχνίδια σωματικής έκφρασης το παιδί οξύνει την παρατηρητικότητά του, χαλαρώνει, αυτοσυγκεντρώνεται, αποκτά πιο έντονα την αίσθηση του χώρου και του χρόνου.

Β΄ φάση: το παιχνίδι των ρόλων

Πρόκειται για το στάδιο της αναπαραγωγής.

Τα παιδιά στη φάση αυτή ανακαλύπτουν ρόλους, αναπαράγουν και συνθέτουν σύντομους διαλόγους, «μύθους», μέσω των οποίων οι ρόλοι λειτουργούν. Βρίσκουν λύσεις, οδηγούνται σε συγκρούσεις και προβαίνουν σε διάφορες συνθέσεις. Μεταμφιέζονται και αλλάζουν τα σημεία όψης ανάλογα με το ρόλο που επέλεξαν. Διαμορφώνουν ένα περιβάλλον δράσης με διάφορους τρόπους και υλικά. Παίζουν διάφορους ρόλους ανάλογα με το πώς αισθάνονται. Σχηματίζουν ομάδες ρόλων και αναπαράγουν διάφορα θέματα που αναπτύσσονται παράλληλα. Από τα παράλληλα αυτά θέματα και ρόλους ενδέχεται να δημιουργηθεί ένα κύριο θέμα προς το οποίο συγκλίνουν τα υπόλοιπα.

Γ΄ φάση: σκηνικός αυτοσχεδιασμός

Είναι το στάδιο ανάπτυξης και εκτέλεσης ενός θεματολογικού άξονα. Η φαντασία τους ασκείται με έναν εποικοδομητικό τρόπο σε κάτι

συγκεκριμένο. Με την κίνηση ή και το λόγο φτάνουν σ’ ένα σκηνικό αυτοσχεδιασμό, συνθέτοντας τους ρόλους, τις σκηνές και τα θέματα που τα απασχόλησαν. Επιλέγουν τα μουσικά, ηχητικά ακούσματα, τα σκηνικά αντικείμενα και προχωρούν στην τέλεση ενός δρώμενου που παρήγαγαν τα ίδια.     

Δ΄ φάση: Ανάλυση – συζήτηση

Είναι το στάδιο μιας πολλαπλής επεξεργασίας. Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να τελειώσει με το τέλος της τρίτης φάσης. Μπορεί όμως και να ακολουθήσει συζήτηση και ανάλυση επάνω στις δραστηριότητες που προηγήθηκαν, στον τρόπο που παίχτηκαν οι διάφοροι ρόλοι και τα θέματα.

Ο Ρόλος του Δασκάλου Εμψυχωτή

Για τη διεξαγωγή ενός επιτυχημένου θεατρικού παιχνιδιού χρειάζεται ένας ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ  - ΔΑΣΚΑΛΟΣ  που να πιστεύει και να αποδέχεται το παιχνίδι ως στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης. Γιατί σύγχρονες επιστημονικές έρευνες και μελέτες καταδεικνύουν ότι το παιχνίδι είναι πηγή πολιτισμού και σήμερα δεν μπορεί να υπάρξει εκπαίδευση χωρίς μέσα σ’ αυτήν να υπάρχουν οι τέχνες και ο πολιτισμός.

Ο ρόλος του Εμψυχωτή

Ο εμψυχωτής δρα σε πολλά επίπεδα. Στο παιδαγωγικό, επινοώντας διάφορους τρόπους ώστε τα παιδιά να κινητοποιηθούν και να ανακαλύψουν διάφορους κώδικες επικοινωνίας και έκφρασης. Στο θεατρικό, βοηθώντας τα παιδιά ν’ ανακαλύψουν το παιχνίδι των ρόλων. Στο ψυχολογικό, βοηθώντας τα να αισθανθούν ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Στο εκφραστικό, με δράσεις ατομικές και συλλογικές.

Με δυο λόγια ο Εμψυχωτής ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ, δεν εξουσιάζει.

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ τα παιδιά και δεν τα ελέγχει. Όταν ΠΑΙΖΕΙ με τα παιδιά,  δεν τους διδάσκει. Δεν μένει αμέτοχος και απαθής στις συγκινήσεις και στα δρώμενα.

Ο ρόλος λοιπόν του δασκάλου – εμψυχωτή είναι καθοριστικός.

Ο δάσκαλος – εμψυχωτής είναι ο συμπαίχτης και ο συνδημιουργός του παιχνιδιού. Είναι το σημείο εκκίνησης ενός σήματος που έχει αποδέκτη την ομάδα. Για να παίξει σωστά το ρόλο του πρέπει :

• Να μπορεί να αφήσει ελεύθερο το σώμα του.
• Να απελευθερωθεί από αναστολές και εντάσεις.
• Να μπορεί να σταθεί μπροστά στα παιδιά χαλαρός, οικείος, ανθρώπινος, χωρίς επισημότητες και διδαχές.
• Να μπορεί με τη συμπεριφορά του να εμπνεύσει την ομάδα, να της δώσει κίνητρα όχι για να την κατευθύνει όπου θέλει αλλά για να την καθοδηγήσει να ανακαλύψει τη χαρά του παιχνιδιού και της δημιουργίας.

Αν το θεατρικό παιχνίδι μετατραπεί σε μάθημα, είναι σίγουρο ότι δεν θα βρει απήχηση στα παιδιά.

Η σημασία του Θεατρικού Παιχνιδιού στην Εκπαιδευτική Διαδικασία

Το Θ.Π. μπορεί να μεταβάλλει τον παθητικό τρόπο διδασκαλίας των μαθημάτων της σχολικής ζωής σε μια ευχάριστη και δημιουργική διαδικασία , χωρίς να θίγεται το Αναλυτικό πρόγραμμα. Το Θ.Π μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα μαθήματα με στόχο να μπορέσει ο μαθητής να βιώσει το κάθε μάθημα , με αποτέλεσμα την καλύτερη κατανόησή του , χωρίς να χρειάζεται να αποστηθίσει ή να παπαγαλίσει.  Για παράδειγμα στο γλωσσικό μάθημα το Θ.Π. βοηθά:

• Στο ξεπέρασμα των δυσκολιών που έχουν σχέση με την γλωσσική επικοινωνία και τον προφορικό λόγο.
• Στην κατανόηση των χαρακτήρων, του ψυχισμού, της ποίησης, του συναισθήματος.
• Και τέλος του δίνει την ευκαιρία να ασκηθεί στην παραγωγή προφορικών κειμένων.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως το θεατρικό παιχνίδι αποτελεί άριστο μέσο ευαισθητοποίησης των παιδιών, όχι μόνο στο θέατρο αλλά και στη γενικότερη πολιτιστική τους εκπαίδευση, διευρύνει την καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία και επιδρά θετικά στην ενεργοποίηση και δημιουργική συμμετοχή των παιδιών στα μαθήματα και στις άλλες σχολικές δραστηριότητες. Τέλος, αποτελεί δυναμικό, μεθοδολογικό και εμπεδωτικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου. 

Προσωπική Εμπειρία

Η προσωπική μου εμπειρία σ’ αυτό το αντικείμενο είναι η εξής :

Διδάσκω την ειδικότητα του θεατρικού παιχνιδιού στο 5^ο Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο  Άργους για   τέταρτο συνεχές   σχολικό έτος.

Την πρώτη σχολική χρονιά καταφέραμε μαζί με τα παιδιά να ζωντανέψουμε ένα παραδοσιακό παραμύθι με τίτλο : «Ο Σιμιγδαλένιος».

Στόχος μας ήταν να περιορίσουμε τα πολλά λόγια και να αναδείξουμε την κίνηση και τη μουσική, η οποία μάλιστα προερχόταν από ήχους του σώματος και της φωνής, και από διάφορα μουσικά όργανα απλά στη χρήση τους (όργανα Οrff). Επίσης συμμετείχαμε σ’ ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα με θέμα «η ελιά», στο οποίο παρουσιάσαμε τις ιδιότητες της ελιάς, τις χρήσεις της κλπ.

Τη δεύτερη σχολική χρονιά είχαμε ήδη αποκτήσει  ένα καλό υπόβαθρο και επιδιώξαμε να συμμετάσχουμε σε κάποιο Φεστιβάλ, το οποίο διοργανώνεται στα πλαίσια του νομού μας με δύο έργα : «Κυκλαδικός πολιτισμός»  και «Η Προσευχή» του Νικηφόρου Βρεττάκου. 

Και τα δυο έργα ήταν αυτοσχέδια και ως προς τα κείμενά τους και ως προς την κινησιολογία τους.

Για τον Κυκλαδικό πολιτισμό χρειάστηκε να καταφύγουμε σε μια  αναδρομή  στον κόσμο της ιστορίας και ειδικότερα στις Κυκλάδες του 3000 π.Χ. Από εκεί αντλήσαμε όλες τις πληροφορίες που μας ήταν απαραίτητες, για να χτίσουμε το θεατρικό μας παιχνίδι.

 

Για την Προσευχή του Ν. Βρεττάκου τα πράγματα ήταν πιο απλά. Δεν χρειάστηκε παρά να ανατρέξουμε στο βιβλίο της Γλώσσας της Δ΄ δημοτικού, για να βρούμε αυτό το όμορφο ποίημα. Αφού πρώτα το αναλύσαμε και τα παιδιά κατάλαβαν τα βαθύτερα νοήματά του, πλέξαμε για καθεμιά στροφή μια ιστορία.  Την επενδύσαμε ύστερα με μουσική, ρυθμό και κίνηση και τότε δημιουργήσαμε τη δική μας θέαση της προσευχής όπως την καταλάβαμε και τη βιώσαμε μέσα από το θεατρικό παιχνίδι.

Την τρίτη χρονιά προικισμένοι με μεγαλύτερη ακόμη εμπειρία τολμήσαμε κάτι πιο απαιτητικό.  Δουλέψαμε αναλυτικά κάποια είδη θεάτρου και παίξαμε για «Τα είδη του θεάτρου». Ξεκινήσαμε με τη μελέτη της τραγωδίας, των ειδών της και των κυριοτέρων εκπροσώπων της. Προχωρήσαμε  την ίδια δουλειά και για την κωμωδία. Ύστερα γνωρίσαμε τον κόσμο του Σαίξπηρ και ειδικότερα ασχοληθήκαμε με το έργο « Ρωμαίος και Ιουλιέτα» και με το έργο « Άμλετ».  Στη συνέχεια βρήκαμε πληροφορίες για την εποχή της Κομέντια ντελ άρτε, του Αμερικάνικου μιούζικαλ και της Κινέζικης όπερας. Τελειώσαμε με κάτι πολύ Ελληνικό: με Καραγκιόζη. Όλες αυτές οι πληροφορίες μας έδωσαν το υλικό για το σενάριο, το οποίο το επενδύσαμε με προσωπικά στοιχεία, και ολοκληρώσαμε και αυτό το θεατρικό παιχνίδι. Τα παιδιά είχαν ήδη εξοικειωθεί με την έννοια του φεστιβάλ θεάτρου. Ήταν μάλιστα γι ‘ αυτά ένα κίνητρο να εκφράσουν και στους άλλους τη δημιουργική δράση που αναδύεται μέσα από τη δική τους παράσταση.

Τη φετινή χρονιά ευελπιστούμε να φέρουμε στην επιφάνεια κάτι σχετικό με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η διεξαγωγή των  Αγώνων στην Αθήνα έχει ενθουσιάσει τα παιδιά, ώστε να είναι ένα από τα βασικότερα ενδιαφέροντά τους. Ψάχνουν και αναζητούν παντού πληροφορίες για τους μύθους, την ιστορία και το τελετουργικό των Αγώνων. Τα αθλήματα είναι αυτό που τους προκαλεί τη μεγαλύτερη περιέργεια. Πιστεύω πως στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι σε θέση να «σκηνοθετήσουν» τα ίδια ένα μικρό έργο και αυτό είναι το βασικότερο επίτευγμα που θα μπορούσαν να πάρουν από το θεατρικό παιχνίδι. Μπορούν πια ελεύθερα να εκφράζουν τη γνώμη τους για το τι είναι πιο ωραίο ή πιο καλαίσθητο ή ακόμα πιο πρωτότυπο και πιο δημιουργικό. Έχουν πια «φορέσει τα ρούχα» του θεατρικού παιχνιδιού. Αυτό πιστεύω πως είναι και το τελικό νόημα. Από ‘ δω και μπρος ο δρόμος είναι ανοιχτός, για να προχωρήσουν και να επεκτείνουν αυτά που βιώνουν και στα υπόλοιπα μαθήματα του σχολικού προγράμματος, όπως στην Ιστορία, τη Γεωγραφία, τη Μελέτη του Περιβάλλοντος, τη Γλώσσα κλπ.

Τι είπαν οι ειδικοί για το θεατρικό Παιχνίδι;

Θέλοντας τέλος να τονίσω την ανεκτίμητη αξία του θεατρικού παιχνιδιού  θα αναφέρω τις απόψεις δύο ανθρώπων που έχουν ασχοληθεί ειδικά μ’  αυτό. Ο καθηγητής λοιπόν του Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών Θ. Γραμματάς αναφέρει: «Το παιδί που μετέχει σ’ ένα θεατρικό παιχνίδι, μετέχει σε μια φανταστική, ψευδαισθητική κατάσταση την οποία συνειδητοποιεί και  την οποία επιδιώκει, με στόχο την έκφραση, την απελευθέρωση και τελικά (έμμεσα) την αισθητική και παιδαγωγική του καλλιέργεια….». Και συνεχίζει «Το θεατρικό παιχνίδι βοηθά το παιδί να αναπτύξει την παρατηρητικότητά του, να ανακαλύψει τις ψυχοσωματικές του δυνατότητες, και να κατακτήσει την αυτογνωσία, να εξωτερικεύσει τον εσωτερικό του κόσμο και να υπερβεί τις αναστολές και τις αδυναμίες του, να επικοινωνήσει γνήσια με τον εαυτό του και το περιβάλλον, να διοχετεύσει δημιουργικά τις συναισθηματικές του εντάσεις, να κατακτήσει την ψυχοπνευματική του ισορροπία.  Τέλος να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες εμπειρίες και καλλιέργεια που με τη σειρά τους τον βοηθούν στην πορεία προς την ωριμότητα.

Η Ξένια Καλογεροπούλου για το θέμα αυτό αναφέρει: «Τα θεατρικά παιχνίδια μέσα στην τάξη για τα μικρότερα παιδιά είναι ανεκτίμητη άσκηση για το μυαλό και τη φαντασία τους. Ακόμα όλη αυτή η δουλειά είναι ένας τρόπος να αποκτήσουν θάρρος και αυτοπεποίθηση, να εκφράσουν τα προβλήματά τους και συχνά να τα ξεπεράσουν».  

ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ 28  ΟΛΟΗΜΕΡΩΝ ΠΙΛΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

Μαρίνα Α. Νάσαινα

pi-schools.gr