Παλιά Παιδικά Παιχνίδια

«Μαρίδα», και η συνηθισμένη έκφραση της εποχής : «Πλάκωσε η μαρίδα...» χαρακτήριζε την μεγάλη συγκέντρωση παιδιών στις γειτονιές και που η μετακίνηση τους από γειτονιά σε γειτονιά θύμιζε κοπάδι μαρίδας (μικρό ψάρι που μετακινείται σε πυκνό κοπάδι).

Γύρω-γύρω όλοι 

Στη μέση ο Μανόλης, 

Χέρια, πόδια στη γραμμή 

Όλοι κάθονται στη γη!

Παιχνίδια που παίζανε τα παιδιά της Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του 1970

Παιχνίδια που παίζανε τα παιδιά στην Ελλάδα 
στα μέσα περίπου του 20ου αιώνα

Ξεχασμένα παλιά παιδικά παιχνίδια.... Παρακολουθώντας κανείς τα σημερινά παιδιά, να βυθίζονται όλο και περισσότερο στους υπολογιστές, σε παιχνίδια που τα παρασύρουν μέσα σε πλασματικούς κόσμους και προσπαθούν να σκοτώσουν, να κυριεύσουν ή να κλέψουν με την βοήθεια του φανταστικού και βρώμικου τις περισσότερες φορές ήρωά τους, σκέπτομαι την εποχή που ήμουν στην ηλικία τους και αλωνίζαμε τα σοκάκια του Θραψανού, παίζοντας με τα δικά μας παιχνίδια. 
Β έβαια, εάν αναλογιστούμε την μεγάλη χρονολογική διαφορά, η σύγκριση είναι αδύνατη και συνάμα αδόκιμη, όμως οι συνειρμοί έρχονται αυτόματα, ενώ οι απορίες των παιδιών για αυτά τα παιχνίδια τους δημιουργούν χαμόγελα και... συμπάθεια. Προσδοκώντας λοιπόν να παρουσιάσω στα σημερινά παιδιά, τα ξεχασμένα και χαμένα στον χρόνο παιχνίδια, αλλά και με την φιλοδοξία να τα φέρω στη θύμηση αυτών που τα έπαιζαν, σχεδίασα κάποια απο αυτά ενω κάποια άλλα απλά τα καταγράφω παρακάτω. 
Απο τα χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής εκείνης (αναφέρομαι στα τέλη της δεκαετίας του 60 έως περίπου τα τέλη του 70) ήταν ότι τα πιο αγαπημένα παιχνίδια ήταν αυτά που τα φτιάχναμε μόνοι μας αφού η κατασκευή τους, η συνεχής τροποποίηση και τελειοποίησή τους αποτελούσε από μόνη της το μεγαλύτερο ίσως παιχνίδι. 
....................
Αετός της Καθαρής Δευτέρας. (Χαρταετός) 
Τα βασικά στοιχεία για την κατασκευή του χαρταετου ήταν καλάμια απο την Περβόλα που τα σκίζαμε για να φτιάξουμε το σκελετό, σπάγγος, λαδόκολα για πανί που την κολάγαμε με κουρκούτι στο περιφερειακό σπάγγο, και εφημερίδες για ουρά. Αργότερα με την εφάνιση των έγρωμων χαρτιών οι κατασκευές έγιναν περίτεχνες και εντυπωσιακές και ανέμιζαν υπερήφανα στο γήπεδο  
Τα ομαδικά παιχνίδια:  
Ποδόσφαιρο Σκλαβάκια Πόλεμο Πετροπόλεμο Χωστό (Κρυφτό) (με μάνα ένα ντενεκέ) Κάτω πά (μακρυά γαϊδούρα) Ολυμπιακοί αγώνες  
 
Τα παιχνίδια που παίζαμε στα πεζούλια: 
Πεντόβολα Ντάμα (απλή αλλά και υποχρεωτική) Ποδοσφαιράκι Σαλίγκαρο Τρίλιζα Βεζύρης (ξυλάς, βασιλιάς, ψωμάς, κλέφτης) 
 
Τα «κοριτσίστικα» παιχνίδια: 
Μήλα Κουτσό (ή καλόγερο) Σκοινάκι Λάστιχο 
 
Άλλα παιχνίδια:  
Μπίλιες γυάλινες και σιδερένιες, Τάκα-τάκα. 
Το παιχνίδι αυτό το αποτελούσαν δυό μεγάλες κοκάλινες μπίλιες που κρεμότανε με λεπτό σχοινάκι απο ένα σιδερένιο κρίκο. Ο διαολεμένος θόρυβος που έκανε σε συνάρτηση με τα συχνά ατυχήματα που προκαλούσε το έκανε γρήγορα απαγορευμένο παιχνίδι.  

Από τα παλιά παιχνίδια που χάθηκαν είναι και το σβουράκι, η «ρουλέτα του δρόμου» θα λέγαμε σήμερα. Βάλε 1, βάλε 2, πάρε 1, πάρε 2, βάλτε όλοι και πάρτα όλα. Η πιό απλή και διαχρονική μορφή τυχερού παιχνιδιού βέβαια ήταν το κορώνα - γράμματα. Τα ποσά που εννοούμε όταν λέμε χρήματα ήταν πενηνταράκια, φράγκα (δραχμές), δίφραγγα, τάλιρα, δεκάρικα και κοσάρικα
  
ΤΡΕΙΣ... ΚΑΙ ΤΟ ΛΟΥΡΙ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ  
Τα παιδιά σχηματίζουν ένα κύκλο, καθισμένα γύρω από τη μάνα, που είναι ένα από τα μεγαλύτερα παιδιά. Εκείνη βγάζει τη ζώνη της ή ένα λουρί ή σχοινί και πρώτα σχηματίζει μ' αυτό διάφορα σχήματα, π.χ. ένα αχλάδι, ένα μήλο, ένα καλάθι κτλ. Τα άλλα πρέπει να μαντέψουν τι παριστάνει. Όποιο το βρει, του δίνει η μάνα το λουρί και τότε εκείνο έχει το δικαίωμα να σηκωθεί και να κυνηγήσει τ' άλλα παιδιά. Η μάνα μένει στη θέση της και κάθε τόσο φωνάζει: «Τρεις και το λουρί της μάνας! ». Εκείνος που κρατεί το λουρί, συνεχίζει το κυνήγι του κι αν κτυπήσει κανένα παιδί, τότε εκείνο βγαίνει απ' το παιχνίδι. Αν όμως η μάνα φωνάξει: ...

Η Εκπαίδευση στον Πλάτωνα - Plato and Education

Το ζήτημα της εκπαίδευσης εξετάζεται από τον Πλάτωνα εκτενώς στα δύο τελευταία έργα του, την Πολιτεία και τους Νόμους. Σκοπός του είναι να επιλέξει τόσο τα κατάλληλα μαθήματα όσο και την αρμόζουσα μέθοδο διδασκαλίας τους προκειμένου να αποδώσει η Παιδεία τον επιθυμητό καρπό της που, στην περίπτωσή του, δεν είναι η εκμάθηση τεχνών και η απόκτηση δεξιοτήτων αλλά η αρμονική ανάπτυξη της ψυχής των πολιτών. 

Plato and Education

Από τα εφτά τους χρόνια, τα παιδιά δέχονται
ειδική εκπαίδευση, ξεκινώντας από την ποίηση
και τη μουσική, που διδάσκονται πριν από το χορό
και τη γυμναστική, μια και η ψυχή είναι ανώτερη
του σώματος.

Πολίτες, για τον Πλάτωνα, είναι οι ελεύθεροι άντρες και οι ελεύθερες γυναίκες, με ελάχιστες διαφορές στην εκπαίδευσή
τους, όσες ακριβώς απαιτεί η ιδιαιτερότητα της φύσης τους.
Σε αυτά τα δύο φιλοσοφικά έργα, το πολίτευμα και οι αξίες μιας κοινωνίας συνυφαίνονται τόσο στενά με την πνευματική υπόσταση των μελών της όσο σε κανένα άλλο. Γι αυτόν, άλλωστε, το λόγο, ο δημιουργός τους αναδεικνύει την Παιδεία στο "μεγαλειώδες και μεγάλο ένα" που πρέπει να διαφυλαχθεί στην Πολιτεία ώστε να αποτελέσει την εγγύηση για την ενότητα και την πρόοδό της.
Ο Πλάτωνας ορίζει την Παιδεία ως την τέχνη εκείνη που μεταστρέφει την ψυχή από την περιοχή του γίγνεσθαι στην περιοχή του Όντος. Γίγνεσθαι είναι η δημιουργία ολόκληρη, που βρίσκεται σε συνεχή κίνηση και δράση, ενώ Ον είναι ο ίδιος ο Δημιουργός, που απλώς θεάται, παρατηρεί τις διεργασίες της και τις στηρίζει με την ακινησία του. Όταν κανείς καταπιάνεται με τη δράση, με την εκμάθηση τεχνών και την απόκτηση σωματικών αρετών (δεξιοτεχνία, οξυδέρκεια), η προσοχή του είναι στραμμένη προς τη δημιουργία- αντίθετα, όταν ενδιαφέρεται και εξασκείται στην απόκτηση ψυχικών αρετών (πχ φρόνηση), τότε επιχειρεί να προσεγγίσει τον ίδιο το Δημιουργό, το Ον (Νόμοι, 643c). Με την προτίμηση που δείχνει στις πνευματικές αρετές, ο Πλάτωνας δεν αποκλείει καθόλου την εξάσκηση στις πρώτες, τις σωματικές.
Απεναντίας, τονίζει ότι μπορεί κανείς να αποκτήσει τις πνευματικές αρετές ενόσω εξασκείται σωστά στις σωματικές, αν στην παιδεία του τοποθετείται το κέντρο βάρους όχι στις διάφορες απολαβές (φήμη, πλούτο, ευχαρίστηση) αλλά στην ανακάλυψη της ίδιας της φύσης του Όντος, όπως αυτή φανερώνεται στους κανόνες της συγκεκριμένης τέχνης. Ένα μέρος της ζωής τους οι άνθρωποι πρέπει να μαθαίνουν κι ύστερα να εργάζονται, προσφέροντας στην πολιτεία τους καρπούς της μελέτης τους.
Όλοι οι άνθρωποι, από τη γέννησή τους, ανήκουν φυσικά σε ένα από τα τέσσερα γένη- χρυσό, ασημένιο, χάλκινο, σιδερένιο- από τα οποία διαμορφώνονται οι τέσσερις κοινωνικές τάξεις ή
κάστες (Πολιτεία, 415c). Χρυσό είναι το γένος των αρχόντων και ασημένιο των φυλάκων ή πολεμιστών. Τα άλλα δύο γένη, χάλκινο και σιδερένιο, περιλαμβάνουν τους τεχνίτες και τους γεωργούς αντίστοιχα. 
Αυτός ο χωρισμός σε γένη- τάξεις συμφωνεί με τη διάκριση της ψυχής σε τρία μέρη, κατά τον Πλάτωνα: το λογιστικό, που διακρίνει το ορθό από το λάθος και κατευθύνει
την ανθρώπινη δράση, το θυμοειδές, που αντιστοιχεί στο αίσθημα που ανθρώπου, εκείνο που τον καθιστά ψυχωμένο, δηλαδή γενναίο και πρόθυμο να υπερασπιστεί τις αρχές του και το
επιθυμητικό, που ορέγεται αντικείμενα του υλικού κόσμου και κατευθύνεται από επιθυμίες. Οι άρχοντες αντιστοιχούν στο λογιστικό μέρος της ψυχής, που από τη φύση τους διαθέτουν πιο
ανεπτυγμένο και οφείλουν να κυβερνούν την πόλη με τέτοιο τρόπο που να χαρακτηρίζεται σοφή. Οι φύλακες, που έχουν τονισμένο το θυμοειδές στοιχείο, στηρίζουν το έργο των
αρχόντων, ακριβώς όπως κι εκείνο υποστηρίζει τις αποφάσεις του λογιστικού και οι τεχνίτες- αγρότες ικανοποιούν επιθυμίες και βασικές ανάγκες όλων των τάξεων με την παραγωγική τους
εργασία, μια και σε κείνους το επιθυμητικό μέρος της ψυχής υπερισχύει.  
Ο διαχωρισμός των παιδιών σε φύλακες, τεχνίτες και γεωργούς γίνεται από τους άρχοντες πολύ νωρίς, ώστε να
διδαχθούν το επάγγελμά τους από νεαρή ηλικία για να το εκτελούν με επιτυχία ως ενήλικες (Πολιτεία, 467-8).
Όσον αφορά τους άρχοντες, η επιλογή τους γίνεται από την τάξη των φυλάκων, μέσα από μια σειρά δοκιμασιών που λαμβάνουν χώρα καθόλη τη διάρκεια της εκπαίδευσή τους ως παιδιά,
νέοι και άνδρες. Σε αυτές περιλαμβάνονται ασκήσεις που ξεχωρίζουν όσους δεν ξεχνούν την ορθή γνώμη (καλή μνήμη), όσους δεν αλλάζουν γνώμη λόγω άσκησης βίας (γενναιότητα),
όσους δεν εξαπατώνται από τεχνάσματα (ευστροφία), από δέλεαρ ηδονών (αυτοσυγκράτηση) ή από απειλές (αφοβία) κι όσους δεν καταπονούνται εύκολα με συνεχή δοκιμασία σε αγώνες κι
άλλες κοπιαστικές εργασίες (σωματικό και ψυχικό σθένος) (Πολιτεία, 412e- 415, 535-536). Ως εκ τούτου, η τάξη των αρχόντων απαρτίζεται από άντρες και γυναίκες άνω των πενήντα ετών που διοικούν την πολιτεία σε ποικίλους τομείς, προσφέροντας αυτή την υπηρεσία αφιλοκερδώς από
το περίσσευμα της αρετής που εκ φύσεως διαθέτουν.
Εξαιτίας της ποικιλίας πολιτών, οι νόμοι και η εκπαίδευση χρειάζονται όλα τα στοιχεία εκείνα που θα πείσουν και τους τρεις τύπους ανθρώπων να παίζουν το ρόλο τους σωστά ως άρχοντες,
φύλακες κι έμποροι/τεχνίτες/αγρότες. Οι άρχοντες, στους οποίους υπερισχύει το λογιστικό μέρος, είναι φιλόσοφοι και υπακούουν στο νόμο μέσω της λογικής, οι φύλακες, στους οποίους
υπερισχύει το θυμοειδές μέρος, είναι φιλόδοξοι και υπακούουν μέσω του αισθήματος της ντροπής και οι αγρότες ή τεχνίτες, στους οποίους υπερισχύει το επιθυμητικό μέρος είναι
φιλοχρήματοι και υπακούουν μέσω του φόβου της τιμωρίας. Ο νόμος, λοιπόν, και η παιδεία πρέπει να διαθέτουν αφενός τις χρυσές ποιότητες του λογισμού- λογική, τεκμηριωμένη
διατύπωση-, αφετέρου τις ασημένιες του αισθήματος- μυθική, καλλιτεχνική ομορφιά που εμπνέει- αλλά και τη σιδερένια πυγμή της τιμωρίας, που θα αποτρέπει την απληστία του
επιθυμητικού μέρους της ψυχής. Μάλιστα, αυτή κυρίως η άποψη θα φανεί χρήσιμη, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι συμμορφώνονται μόνο χάρη στο φόβο, καθώς είναι αδύναμοι κι
επιρρεπείς στην απόλαυση και τη θλίψη (Νόμοι, 644-645).
Αυτός ο χωρισμός σε τάξεις και η κατανομή ρόλων στην Πολιτεία δεν έχει κανένα ρατσιστικό χαρακτήρα- είναι καθαρά λειτουργικής φύσης και βασίζεται στην ατομική κλίση του καθενός.
Επιτρέπει στον κάθε πολίτη να παίξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ένα και μοναδικό ρόλο που του αναλογεί στην ορισμένη πολιτεία. Για τον Πλάτωνα, η αδικία πηγάζει από το γεγονός ότι κάποιος προσπαθεί να αρπάξει ένα αγαθό που δεν του ανήκει, έστω κι αν τούτο είναι άϋλο, όπως ένα αξίωμα ή επάγγελμα (Πολιτεία, 433-5b). Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που το ρόλο του λογιστικού στον άνθρωπο ασκεί το θυμοειδές ή το επιθυμητικό μέρος, ανατρέποντας με αυτόν τον τρόπο την ψυχική δικαιοσύνη του πλάσματος. 
Καθώς, όμως, ο πολίτης βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με την Πολιτεία του, η ατομική του δικαιοσύνη στηρίζει την κοινωνική και στηρίζεται σε αυτήν. Σε μια δίκαιη πολιτεία, οι ψυχές των πολιτών ρέπουν προς τη δικαιοσύνη, που ενδυναμώνει το κάθε μέρος τους, καθώς... 

Ο Ρόλος της Παιδείας κατά τον Αριστοτέλη - Aristotle and informal education

Ο Αριστοτέλης, στο όγδοο βιβλίο των «Πολιτικών» του, αναφέρεται διεξοδικά σε θέματα που αφορούν στην παιδεία. Αν συνδυάσει κανείς τις σχετικές απόψεις που εκφράζει εδώ με τις απόψεις που εμπεριέχονται και σε άλλα του έργα, και ιδιαίτερα στα «Ηθικά Νικομάχεια», τότε εύκολα συναρμολογεί ολόκληρο το πάζλ των αριστοτελικών θέσεων για την παιδεία. 

Aristotle and informal education

.

Τελικός σκοπός της μάθησης
πρέπει να είναι
η επίτευξη της ευδαιμονίας.

Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία γίνεται λόγος για νομοθετημένη κοινή παιδεία «κοινήν και μη κατ’ιδίαν», μέσα στα πλαίσια της οποίας ο άνθρωπος καθίσταται ενεργός πολίτης, κατακτά την αρετή και την ευδαιμονία μέσω της λογικής και οδηγείται στην τελείωση. 

Ο κυριότερες επιμέρους λειτουργίες της παιδείας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι:
 
1. Συντελεί στη δημιουργία του ενεργού πολίτη. Ο άνθρωπος μέσω της παιδείας αποκτά τη δυνατότητα να «μετέχει κρίσεως και αρχής», δηλαδή να συμμετέχει όχι μόνο στην άσκηση της δικαστικής-νομοθετικής εξουσίας, αλλά να ασκεί και κριτική στην εκάστοτε εκτελεστική εξουσία. Τελικό αποτέλεσμα να «μετέχουν της πολιτείας πάντες οι πολίται». «Παιδεύεσθαι και εθίζεσθαι προς τας πολιτείας» διακήρυττε ο σταγειρίτης φιλόσοφος. Πολιτεύματα χωρίς παιδεία βλάπτονται ανεπανόρθωτα: «εν ταις πόλεσιν ου γινόμενον τούτο βλάπτει τας πολιτείας». Επομένως η παιδεία θεωρείται από τον Αριστοτέλη η «εκ των ων ουκ άνευ» προϋπόθεση για τη διάπλαση ενεργών πολιτών, από την οποίαν εξαρτάται όχι μόνο η εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας, αλλά και η ίδια η ύπαρξη της.
 
2. Συντελεί ώστε ο πολίτης να γίνεται «αγαθός(ενάρετος) και σπουδαίος» δια μέσου της λογικής. Τρεις παράγοντες συμβάλλουν στο να γίνονται οι άνθρωποι αγαθοί και σπουδαίοι. «Διά τριών γίγνονται οι άνθρωποι αγαθοί και σπουδαίοι, έστι δε ταύτα τα τρία: φύσις, έθος και λόγος», δηλαδή η φυσική προδιάθεση, ο εθισμός και η λογική. Θεωρεί ως κυριότερο την καλλιέργεια του λόγου: «διά τον λόγον οι άνθρωποι δύνανται πράττειν και εναντία τοις εθισμοίς και τη φύσει, εάν πεισθώσιν άλλως έχειν βέλτιον», τουτέστιν με τη λογική τους ικανότητα οι άνθρωποι κατορθώνουν να πράττουν έργα αντίθετα προς τον εθισμό και τις φυσικές ορμές τους, αν πειστούν ότι κάποια άλλη πορεία είναι σωστότερη. Η καλλιέργεια του λόγου γίνεται μέσω της παιδείας.
 
3. Ο ηθοπλαστικός της χαρακτήρας. Βασικός σκοπός της παιδείας πρέπει να είναι η διάπλαση «του ήθους της ψυχής». Στα «Ηθικά Νικομάχεια Βιβλίο Β» τονίζει ότι «η ηθική (του ανθρώπου) εξ έθους περιγίγνεται, όθεν και το όνομα….», δηλαδή η ηθική αντίληψη του ανθρώπου διαμορφώνεται με τη συνήθεια, απ’ όπου παράγεται και η λέξη. «Ουδεμία των ηθικών αρετών φύσει ημίν εγγίγνεται αλλά εξ έθους περιγίγνεται», δηλαδή καμιά ηθική αρετή δεν την έχουμε έμφυτη, δοσμένη από τη φύση, αλλά διαμορφώνεται με τη συνήθεια. «Οι νομοθέται τους πολίτας εθίζοντες ποιούσιν αγαθούς», δηλαδή οι νομοθέτες προσπαθούν να κάνουν τους πολίτες αγαθούς (ενάρετους) με τη συνήθεια και τον εθισμό. Αν λάβουμε υπόψη ότι η παιδεία κατά το φιλόσοφο θα πρέπει να είναι νομοθετημένη από την πολιτεία, απ’ό,τι ανέφερα και πιο πάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι πρώτιστα σ’αυτήν πέφτει το βάρος της διαμόρφωσης του χαρακτήρα των πολιτών.
 
4. Η παιδεία είναι χρήσιμη και για την οικονομία. «Τα γράμματα και προς την οικονομίαν δοκεί χρήσιμα είναι» διακηρύττει ο φιλόσοφος στα «Πολιτικά» του. Θα πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε ότι, όταν ο Αριστοτέλης μιλά για γράμματα τα εννοεί ως περιέχοντα την ανάγνωση, την γραφή, τη γραμματική καθώς επίσης και στοιχεία αριθμητικής, γεωμετρίας και αστρονομίας. Η διοίκηση λοιπόν του οίκου και ο καταμερισμός της εργασίας που γίνεται στο εσωτερικό του, καθίστανται αποτελεσματικότερα με μορφωμένους πολίτες.
 
5. Η παιδεία δεν πρέπει να στοχεύει στην ταλαιπωρία των μαθητών. Παρόλο που παραδέχεται ότι οι νέοι δε μαθαίνουν παίζοντας «ου γαρ παίζουσι μανθάνοντες, μετά λύπης γαρ η μάθησις», εντούτοις δεν πρέπει να θεωρείται η παιδεία ως γενεσιουργός αιτία ταλαιπωρίας. «Δει τους νέους μη παιδιάς ένεκα παιδεύειν». 

Η χαρά λοιπόν της μάθησης και η παιγνιώδης μορφή της διδασκαλίας, που αποτελούν ορισμένους από τους πυλώνες της σύγχρονης προοδευτικής παιδαγωγικής έλκουν την καταγωγή τους από την αριστοτελική σκέψη.
 
6. Τελικός σκοπός της μάθησης πρέπει να είναι η επίτευξη της ευδαιμονίας. «Τέλος» στον Αριστοτέλη σημαίνει σκοπός. «Η δ’ευδαιμονία τέλος εστίν», επομένως η ευδαιμονία του ανθρώπου είναι ο τελικός σκοπός. Αυτή όμως δε νοείται μόνο ως ευχαρίστηση ή ικανοποίηση από την απόλαυση υλικών ή πνευματικών αγαθών, αλλά ως ενέργεια της ψυχής η οποία τείνει προς την τελείωση. 

Η παιδεία, συνεπώς, έχει ως αποστολή να συντελέσει στην πραγμάτωση του σκοπού της ύπαρξης, που είναι η επίτευξη της ευδαιμονίας. Πραγματικά όταν ανατρέχει -που οφείλει να ανατρέχει ο εκπαιδευτικός στις κλασικές πηγές της παιδείας- μοναχά δέος μπορεί να αισθανθεί. Αρχές παιδαγωγικές ανεπανάληπτες, διαχρονικές που ισχύουν παντού και πάντοτε, όπως π.χ ενεργός πολίτης, ηθοπλαστική παιδεία, διαθεματική διδασκαλία, παιγνιώδης μορφή της διδασκαλίας και άλλες, που εμείς όχι μόνο δεν καταφέραμε ακόμα να τις εφαρμόσουμε, αλλά τις εξαγγέλλουμε κατά καιρούς ως στόχους της χρονιάς, για να λειτουργούν ως άλλοθι της δικής μας απραξίας. Αναρωτιέμαι αν πρέπει να είμαστε περήφανοι ή να ντρεπόμαστε, που είμαστε κληρονόμοι τέτοιων ρηξικέλευθων απόψεων και απόγονοι του μεγαλύτερου διανοητή της αρχαιότητας και όχι μόνο.

 

Του Δρα Θεόδωρου Κ. Θεοδώρου 

Παίζοντας στην Αρχαία Ελλάδα - Playing in Ancient Greece

«Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δε Έλλην ουκ έστι»

Πλάτων, Τίμαιος 22b

Μέχρι τα επτά του χρόνια το παιδί έμενε στο σπίτι, όπου έπαιζε διάφορα παιχνίδια.

Ο Πλάτων κι ο Αριστοτέλης συμβούλευαν τους γονείς να αφήνουν τα παιδιά τους να διασκεδάζουν ελεύθερα με τα παιχνίδια.
Οι αγγειογραφίες μας δίνουν αρκετές πληροφορίες για τα παιχνίδια στην αρχαία Αθήνα, πολλά από τα οποία ήταν πήλινα.
.

Διαβάζοντας τα παιγνίδια που έπαιζαν μικροί αλλά και μεγάλοι, στην αρχαία Ελλάδα, θα καταλάβετε την προέλευση πολλών γνωστών παιγνιδιών μας.

Χαλκή Μυία (Τυφλόμυγα)
Κανόνες του παιχνιδιού από τα αρχαία χρόνια
Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε: "χαλκή μύγα θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την πιάσεις" και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί.

Ακινητίνδα (Αγαλματάκια)
Το αρχαίο παιχνίδι ακινητίνδα παίζεται και σήμερα με το όνομα αγαλματάκια, μόνο που υπάρχουν κάποιες διαφορές.
Στην ακινητίνδα, οι παίχτες μόλις δοθεί το σύνθημα πρέπει να μείνουν ακίνητοι σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνος που θα κουνηθεί βγαίνει από το παιχνίδι. Στα αγαλματάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραμμή εκτός από ένα. Αυτό το παιδί βρίσκεται περίπου πέντε μέτρα μακριά από τα άλλα παιδιά και με γυρισμένη πλάτη λέει: "Αγαλματάκια ακούνητα, αμίλητα, αγέλαστα, μέρα ή νύχτα.Τα υπόλοιπα παιδιά όταν μιλάει κουνιούνται, όταν όμως ρωτάει απαντούν "μέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το παιχνίδι και αν πουν "μέρα" γυρνάει και μένουν όλοι αγάλματα.
Τότε όποιος κουνηθεί μπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι.

Σφαίρα (Μπάλα)
Η μπάλα στην αρχαία Ελλάδα λεγόταν σφαίρα. ΄Ενα παιχνίδι που παιζόταν τότε με την μπάλα ήταν η "απόρραξις". Παιζόταν από δύο ή και περισσότερα άτομα. Κάθε παιδί χτυπάει τη μπάλα στο έδαφος και κοιτά πόσες φορές χτυπά αυτή κάτω. Νικητής είναι αυτός που θα χτυπήσει πιο πολλές τη μπάλα στο έδαφος.

Μπάλα
Μια φορά κι έναν καιρό στα αρχαία χρόνια ήταν έξι παιδιά. Το αγαπημένο τους παιχνίδι ήταν η "απόρραξις". Αυτό το παιχνίδι παίζεται ως εξής: το ένα παιδί πετά με δύναμη, τη μπάλα και εκείνη σκάει στο έδαφος και τη πιάνει ένα άλλο παιδί. Αυτό γίνεται συνεχώς και έτσι συνεχίζεται το παιχνίδι. Η μπάλα τους ήταν φτιαγμένη από δέρματα ζώων.

Πεντέλιθα (Πεντόβολα)
Τα πεντόλιθα είναι ένα αρχαίο παιχνίδι. Παίζεται όμως ακόμα και σήμερα. Στο παιχνίδι αυτό μπορούσαν να παίξουν όσα παιδιά ήθελαν. Το κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Ο κάθε παίχτης πέταγε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βοτσαλάκι.

H αποδιδρασκίνδρα
Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο .Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει έναν , πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος στη θέση του , αλλιώς χάνει .

Το κολλαβίζειν
Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του. Ένας άλλος τον κτυπά και συγχρόνως τον ρωτά με ποιο χέρι τον κτύπησε .

Ασκωλιασμός (Ασκί)
Παιχνίδι της αρχαιότητας αλλά και σημερινό .
Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ήταν ένα είδος ακροβασίας και παιζόταν κατά κύριο λόγο στις γιορτές του Διονύσου: Οι παίκτες ανέβαιναν με το ένα πόδι πάνω σε ένα φουσκωμένο ασκί αλειμμένο με λάδι και ο καθένας φανέρωνε την επιδεξιότητά του στην ισορροπία και στην ευλυγισία . Τις περισσότερες φορές ο παίκτης έπεφτε κάτω, πράγμα που διασκέδαζε τους άλλους παίκτες, οι οποίοι αδιαφορούσαν για το αν θα γελούσαν το ίδιο και οι άλλοι μ’ αυτούς, όταν σε λίγο ,που θ’ ανέβαιναν κι΄ αυτοί στο λαδωμένο ασκί θα πάθαιναν τα ίδια . Το παιχνίδι αυτό παίζεται και σήμερα στην Ήπειρο με την ονομασία Ασκί .

Παραλλαγές του παιχνιδιού:
Ένας παίκτης πηδώντας στο ένα πόδι καταδιώκει τους άλλους παίκτες που τρέχουν και με τα δύο πόδια ή μόνο με το ένα πόδι .Στις περιοχές όπου παίζεται έχει τις ιδιαίτερες ονομασίες του: Κουτσαλωνάκι , κουτσοκαλόγερος.

ΓΙΟ-ΓΙΟ
Οι παίκτες σκαλίζουν στο ξύλο δυο δίσκους που ενώνονται στο κέντρο με έναν κυλινδρικό άξονα , πάνω στον οποίο στερεώνουν την αρχή μιας κλωστής την οποία στη συνέχεια τυλίγουν γύρω-γύρω . Το γιο-γιο είναι έτοιμο . Το αφήνουν να πέσει και η κλωστή ξετυλίγεται ,ενώ με μια κίνηση του χεριού ξαναμαζεύεται γύρω από τον άξονα. Έπειτα , το αφήνουν πάλι να πέσει και ξανά από την αρχή.

Η σκαπέρδα (Διελκυστίνδα)
Οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι που στο μέσο του έχει μια τρύπα από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούν τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες.

Το αστραγαλίζειν
Το αστραγαλίζειν , το παιχνίδι δηλαδή με τους αστράγαλους ή αλλιώς τα κότσια , είναι από τα πιο αγαπημένα ,τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών. Τους αστράγαλους τους μαζεύουν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών . Καμιά φορά αντί για αστράγαλους χρησιμοποιούν πετρούλες ή καρύδια και αμύγδαλα που τους αρέσουν και να τα τρωνε ! Τα παιδία έπαιζαν και τους «αρτιάζειν αστραγάλους», τα μόνα ζυγά. Έκρυβε ο ένας του αστραγάλους στο χέρι του κι ο άλλος προσπαθούσε να μαντέψει αν ο αριθμός των αστράγαλων ήταν μονός ή ζυγός, δηλαδή περιττός ή άρτιος.

Απόρραξις
Οι παίκτες κτυπούν τη μπάλα με δύναμη στο έδαφος ώστε να αναπηδήσει. Έπειτα την πιάνουν και την ξανακτυπούν. Όποιος παίκτης πετύχει τα πιο πολλά κτυπήματα κερδίζει . Άλλοτε πάλι πετούν τη μπάλα στον τοίχο και πρέπει να την πιάσουν πριν πέσει στο έδαφος. Το παιχνίδι αυτό μπορούν να παίζουν μόνοι τους ή ανά δυο.

Είς ώμιλλαν
Οι «μεγάλοι» της παρέας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Είχαν χαράξει έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο τους μέσα στον κύκλο. Είχαν ορίσει από πριν ότι ο καθένας είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε το κύκλο, αποφάσιζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής.

Η γυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούν τα παιδιά, είναι η Ίυγξ. Σε ένα ξύλινο συνήθως τροχίσκο ανοίγουν δυο τρύπες, περνούν διπλή κλώστη και αφού την περιστρέψουν, μια τραβούν και μια χαλαρώνουν. Ο ήχος που παράγεται θυμίζει ένα πουλί, την ίυγγα, δηλαδή την μυρμηγκοφάγο, από το οποίο πήρε και το όνομα του το παιχνίδι. Λένε μάλιστα πως ανάλογα με τον ήχο μπορούν να κάνουν διάφορες προβλέψεις.

Κάλαμον περιβήναι (Καλάμι)
Άλλοτε με τη φαντασία μας γινόμασταν ταξιδιώτες και πηγαίναμε σε πόλεις μακρινές και άλλοτε πολεμιστές πάνω στο «άρμα» δίναμε μάχες με φανταστικούς εχθρούς. Πολλές φορές βάζαμε τα αγαπημένα μας σκυλιά να τραβούν και όταν αυτά κουράζονταν ή δεν είχαν όρεξη πια για παιχνίδι, το σέρνανε μόνοι τους. Ο Φίλων, μάλιστα, κρατούσε και ένα ραβδί και φώναζε, όπως οι αμαξάδες στα άλογα, να τρέξουνε πιο γρήγορα. Μια και ακόμα αυτοί δεν είχαν το δικό τους αμαξάκι, συχνά κουβαλούσαν ένα καλάμι και έκαναν πως κάλπαζαν πάνω στο άλογο τους. «Κάλαμον περιβήναι» το ονομάζουμε εμείς αυτό το παιχνίδι. Λένε, μάλιστα, πως ο βασιλιάς της Σπάρτης, Αγησίλαος, διασκέδαζε με τα εγγόνια του καβαλικεύοντας και αυτός ένα καλάμι.

Τροχός
Οι τροχοί είναι συνήθως χάλκινοι και υπάρχουν μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Η διάμετρος τους κυμαίνεται ανάμεσα στα 80 και 130 εκατοστά. Ο τροχός δεν είναι όμως μόνο παιχνίδι. Τον χρησιμοποιούσαν και στις παλαίστρες, όπου γυμνάζονταν οι νέοι. Ο Ιπποκράτης μάλιστα, ο φημισμένος γιατρός, στο βιβλίο του «Περί Διαίτης», τον συστήνει σε όσους θέλουν να κρατηθούν σε καλή φυσική κατάσταση.

πηγή

Παλιά Αγορίστικα Παιχνίδια - Old toys for boys

Παιχνίδια που παίζανε τα αγόρια στα μέσα του 20ου αιώνα
(Τα περισσότερα τα κατασκευάζανε τα παιδιά μόνα τους)

Toys that played the children in Greece in the means of 20th (Most are manufactured from the children)

Music: Spanoudakis Stamatis